Morawski Mikołaj h. Dąbrowa (ok. 1743–1811), generalny plenipotent Karola Radziwiłła «Panie Kochanku», poseł na sejmy, pisarz wojskowy lit., członek Rady Najwyższej Lit. w r. 1794. Był synem Michała, skarbnika nurskiego, i Katarzyny z Mirowickich, bratem Ignacego (zob.), szwagra księcia «Panie Kochanku». M. zarekomendowany temuż jako młody rotmistrz w r. 1765 pozyskał sobie względy Karola Radziwiłła i był może już w r. 1767 jego sekretarzem, a 2 lata później generał-adiutantem i właścicielem zastawnej, zapewne radziwiłłowskiej, posesji. Brał prawdopodobnie udział w konfederacji barskiej; w maju 1771 był w Pradze, od września t. r. do maja r. n. w Cieszynie, a więc w kręgu barskich przywódców, z którymi wspólnie przeżywał w r. 1772 wieść o rozbiorze i emigrację do Niemiec szlakiem na Pragę, Bawarię, Frankfurt nad Menem. Od jesieni t. r. osiadł w Mannheim jako opiekun księcia Hieronima Radziwiłła, przyrodniego brata Karola, wysłanego tam dla edukacji; w systematycznie nadsyłanych do ordynata nieświeskiego raportach M. – pułkownik (zapewne barskiej proweniencji) przekazywał informacje o sytuacji międzynarodowej i losach Polaków. W kwietniu 1775 tłumaczył się swemu mocodawcy, że list homagialny do Stanisława Augusta podopieczny jego napisał bez wiedzy opiekuna. Zważywszy, iż w tym czasie bratowa M-ego, Teofila z Radziwiłłów, oświadczała królowi wierność rodziny, przypuścić należy, że kurator nie tylko wiedział, ale nawet inspirował młodego Radziwiłła do homagium. Opuściwszy w początkach 1776 r. Mannheim, mieszkał M. z «książątkiem» przez jakiś czas w Isareck, nie opodal Monachium, stąd wrócił do Polski. W lipcu 1777 działał już w Żółkwi jako plenipotent w sprawach majątkowych Karola Radziwiłła. W tym charakterze pracował i w l. n., często wyjeżdżając do Warszawy dla kontaktów z bankierami. Już w r. 1781 był członkiem loży wileńskiej «Doskonała Jedność» (w r. 1783 jako pełnomocnik tej loży brał udział w uchwaleniu Ustawy Wielkiego Wschodu). U schyłku 1781 r. i w początkach r. n. przebywał w Wiedniu. W drugiej połowie 1782 r. osiadł na stałe w Warszawie «na sekretarii», czyli w charakterze przedstawiciela Karola Radziwiłła u boku Stanisława Augusta. Jego raporty nadsyłane do Radziwiłła co 2–3 dni stanowią doskonałą kronikę wydarzeń i nastrojów politycznych, są nadto zwierciadłem polityki króla względem Litwy, bo za pośrednictwem szambelana (tak się M. podpisywał najpóźniej od 8 VII 1783) król usiłował wpływać na Radziwiłła i sterować jego klientelą. Pośrednik, któremu sejm 1782 r. odmówił tytularnej rangi generalskiej, uzyskał obietnicę Orderu Św. Stanisława, zrealizowaną dopiero 27 XI 1786; najbardziej zaś pragnął jakiegoś starostwa. Miast niego dostał we wrześniu 1783 rotmistrzostwo kawalerii narodowej po rezygnacji brata.
W r. 1786 M. za sprawą Stanisława Augusta został posłem inflanckim; na sejmie wybrano go w skład sędziów sejmowych na kadencję 5. (od 1 VI 1788). Za poparciem króla po sejmie nabył od brata Ignacego pisarstwo wojskowe lit.; dn. 17 I 1787 meldował Radziwiłłowi o wykonaniu przysięgi na ten urząd i dziękował za jego kupno, a następnie prosił o sfinansowanie podróży do Kaniowa z królem. Przed wyjazdem uczestniczył jeszcze w litewskich sejmikach deputackich (sejmikami lit. interesował sie przez cały okres pobytu w Warszawie). Z podróży do Kaniowa znów przesyłał do Nieświeża szczegółowe sprawozdania; był jednym z niewielu uczestników spotkania króla z Katarzyną II na Dnieprze. W drugiej połowie 1787 r., po powrocie do Warszawy, był jednym z sekretarzy w Departamencie Wojskowym Rady Nieustającej. Z listów jego w okresie pokaniowskim przebija coraz większe zainteresowanie przyszłym sejmem i przewidywanymi reformami (m. in. w imieniu Radziwiłła przesyłał królowi w grudniu 1787 projekty aukcji wojska). Na sejm 1788 r. M. miał początkowo posłować z pow. mozyrskiego, ale opór rodziny Oskierków i Jeleńskich był tam tak silny, że nie zdołały go przełamać starania króla i Karola Radziwiłła o poselstwo dla M-ego. Wówczas dzięki wstawiennictwu Radziwiłła u Józefa Judyckiego M. otrzymał w sierpniu t. r. mandat poselski z pow. rzeczyckiego. Z sejmu nadsyłał obszerne relacje, podzielał powszechny entuzjazm i przekonanie o misji zbawienia Rzpltej, jaka przed tym sejmem się otworzyła. Krytyczny wobec opieszałej pracy sejmu, z radością witał ustawy o podatku 10 grosza i aukcji wojska; przeniknięty jednocześnie nieświeskim patriotyzmem, stale troszczył się o należyte wyposażenie ufundowanego przez Radziwiłła «legionu». Swych współziomków z Litwy ganił za absencje na sejmie, w nich upatrując jedną z przyczyn zbyt wolnej pracy zgromadzenia. Po aliansie z Prusami często szukał z M-m kontaktów G. Lucchesini, który usiłował przezeń oddziaływać na radziwiłłowską część Litwinów.
W czerwcu 1790 M. wypowiadał się zdecydowanie za utrzymaniem konfederacji w drugiej fazie sejmu; w sierpniu t. r. pisał o konieczności koncesji dla mieszczan, zarówno dla uniknięcia «paryskiej zarazy», jak i z przekonania o niezbędności zasadniczych reform w państwie. Po śmierci brata w początkach t. r. starał się u Radziwiłła o zastawną posesję z zapisem 100 000 złp.; może w związku z tymi planami sprzedał pisarstwo lit. (17 IX 1790 posiadał je już kto inny). Staraniom tym przeszkodziła śmierć Karola Stanisława Radziwiłła; M. był u łoża umierającego, pilnował testamentu, a w r. n. z polecenia króla prawdopodobnie godził spadkobierców. Nie wiadomo, czy udało mu się wejść w r. 1791 do Komisji Skarbowej Lit., o co już wiosną prosił króla. Dn. 22 VI 1791 na sesji Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji wybrano go jako nowego członka Zgromadzenia. Po śmierci księcia «Panie Kochanku» urywa się zasadnicze źródło informacji o M-m, jakie stanowiły jego listy do tegoż. Dalsza korespondencja z Radziwiłłami dotyczy próśb o wypuszczenie jakiejś posesji. W r. 1793 został M. wybrany jednym z członków Komisji Policji Lit., ukonstytuowanej przez ustawę sejmu grodzieńskiego. Eks-pisarz znalazł się następnie w pierwszej grupie podpisujących akt powstania narodu litewskiego 23 IV 1794 i został powołany do Rady Najwyższej Rządowej na Litwie. Może w czasie powstania, a może dopiero od Pawła I M. otrzymał tytuł generał-majora, który w styczniu 1797 pojawił się w jego korespondencji. Losów jego w czasie powstania kościuszkowskiego i bezpośrednio po nim nie znamy. W początkach r. 1797 uzyskał wreszcie od Radziwiłłów zastawną posesję Samuelów (nie opodal Mińska), w którym odtąd rezydował. Już jako jej posiadacz M. ożenił się z Agatą Buchowiecką, podwojewodzianką wileńską. Żona żyła jeszcze 30 III 1810. M. zmarł bezdzietnie 10 VII 1811 w Ligniszkach (dobra Łaukiessa koło Dyneburga) w Kurlandii, jako cząstkowy właściciel dóbr podzielonych zapewne przez rodzinę jego żony.
Portret M-ego przez Józefa Peszkę (olej.) w Muz. Narod. w W.; – Niesiecki (uzupełnienia I. Krasickiego); Uruski; Łoza, Kawalerowie, s. 83; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, Kr. 1891 I 314, II 34; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1938 II (w indeksie pomieszani: Morawski Mikołaj i Morawski Szczęsny); Korzon, Wewnętrzne dzieje, VI; Małachowski-Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1776–1822, Wil. 1930; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 364; tenże, Schyłek konfederacji barskiej, Wr. 1970; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. [b. r.] I; tenże, Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917; tenże, Jakub Jasiński, W. 1948; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, P. 1930 s. 14, 30; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce w. XVIII, W. 1949; Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w dobie rozbiorów, W. 1959; – Korespondencja krajowa Stanisława Augusta, P. 1872 s. 52, 62, 168; Naruszewicz A., Diariusz podróży Stanisława Augusta króla na Ukrainę, W. 1805 s. 153, 180, 196; tenże, Korespondencja, Wr. 1959; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 I–II; [Radziwiłł K. S.], Korespondencja Karola Stanisława Radziwiłła, Wyd. K. Waliszewski, Kr. 1888; [tenże], Korespondencja księcia Karola Stanisława Radziwiłła, Wyd. C. Jankowski, Kr. 1898 s. 93–307; [tenże], Listy księcia Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku”, Wyd. E. Łuniński, W. 1906; Vol. leg., IX 33, 51, X; – „Kur. Lit”. 1811 nr 66, dodatek; – AGAD: Arch. Radziwiłłowskie dz. V nr 9988 (26 IX 1783), nr 9995 (listy M-ego do Radziwiłłów), nr 10006 (12 V 1765, 27 X 1766, 13 VI 1767); B. Czart.: rkp. nr 673, 697, 723, 734.
Zofia Zielińska